Spis treści
1. Wstęp…………………………………………………………………………………………………….. 22. Rozdział ICzęść teoretyczna:2.1. Narracja………………………………………………………………………………………………3 2.2. Charakterystyczne cechy mowy potocznej dzieci……………………………………..6 2.3. Osobliwości systemu morfologicznego………………………………………………….10 2.4. Wady mowy……………………………………………………………………………………….15 3. Rozdział II Część materiałowa:……………………………………………………………………………………164. Zakończenie. Podsumowanie. ……………………………………………………………………255. Bibliografia………………………………………………………………………………………………266. Aneks. Obrazki.
Wstęp
W rozwoju dziecka najpierw kształtuje się komunikacyjna sprawność pragmatyczna, potem system językowy ( sprawność systemowa i sytuacyjna ), najpόźniej zaś ujawnia się językowa sprawność społeczna, wymagająca wiedzy o nieraz bardzo subtelnych relacjach społecznych. Opanowanie wszystkich typόw sprawności umożliwia dziecku pełne uczestnictwo w komunikacji społecznej i decyduje o powodzeniu wypowiedzi. Przedmiotem moich rozważań jest opis narracji dziecięcej. Na potrzeby tej pracy posłużyłam się tekstami, ktόre powstały w wyniku moich rozmόw z dziećmi 5-, 6- letnimi. Zasadniczy korpus tekstόw stanowią spontaniczne i kierowane wypowiedzi dzieci na temat prezentowanych obrazkόw. Nagranie odbywało się na terenie polskiego przedszkola „Kluczyk” w Wilnie. W nagraniu wzięło udział dziewięcioro dzieci. Podczas pisania pracy opierałam się na podstawie opracowań o narracji i mowie dziecięcej.
Rozdział ICzęść teoretyczna
1. Narracja
Narracja to opowiadanie serii zdarzeń, ktόre miały miejsce w przeszłości lub ktόre przedstawiane są tak, jakby w przeszłości się wydarzyły. Narracja przynosi odpowiedź na pytania: co się zdarzyło? komu? kiedy? gdzie? To kryterium pozwala na odrόżnienie narracji od opisu i reportażu. Narracja ma swoją własną strukturę, swόj początek, środek i zakończenie. W koncepcji Labowa i Waletz’ego te trzy elementy odpowiadają trzem makrokategoriom w tzw. makrostrukturze narracji. Każda narracja jako uporządkowana całość musi zaczynać się od ekspozycji, w ktόrej przedstawia się, identyfikuje i opisuje czas, miejsce, warunki i zdarzenia poprzedzające oraz głόwnych bohaterόw. Drugą obligatoryjną kategorią jest komplikacja. Trzecią makrokategorią obligatoryjną jest rozwinięcie. Poza trzema obligatoryjnymi kategoriami wyrόżnia się dwie fakultatywne: ocenę i morał.
1.1. Spόjność narracji
Jednym z pierwszych analizowanych wymiarόw struktury tekstόw opowiadań jest spόjność linii narracji. Tekst narracyjny jest werbalną reprezentacją jednego lub kilku zdarzeń, rozgrywającym się w określonym czasie, określonym miejscu i przestrzeni. Operacyjnie może być zdefiniowany jako łańcuch mniej lub bardziej powiązanych ze sobą sytuacji odniesienia. Sytuacje odniesienia określane są jako pewne stany rzeczywistości narracyjnej, o ktόrych dziecko opowiada dokonując wyboru spośrόd dostępnych mu środkόw językowych. Linia narracji jest definiowana jako ciąg następujących po sobie zmian sytuacji odniesionowych, o ktόrej opowiada dziecko w dyskursie narracyjnym.
1.2.Jakość pola narracji
Definicja pola narracji brzmi: pole narracji są to sytuacje odniesienia, włączane w strukturę narracji wtedy, kiedy dziecko wychodzi poza dane czysto percepcyjne i korzysta z własnych doświadczeń i wiedzy o świecie. Włączanie przez dziecko wszelkich sytuacji odniesienia, ktόre nie są tymi z historyjki obrazkowej jest przejawem aktywizacji reprezentacji poznawczej świata i siebie. Wskaźnik pola narracji określa możliwości wyjścia dziecka poza wydarzenia bezpośrednio obserwowane na rysunkach. Jest to możliwe wtedy, gdy podmiot uwolni się od danych percepcyjnych i sięgnie do bogactwa własnego doświadczenia i wiedzy o świecie.
1.3.Narracyjny pejzaż akcji
Kategoria – narracyjny pejzaż akcji określona jest przez stan aktywności zewnętrznej podmiotόw, ktόre dziecko czyni bohaterami swojego tekstu. Ich aktywność dostępna jest bezpośredniej obserwacji, dziecko ma możliwość dokładnego opisania ich zachowań, działań, czynόw, dzięki obecnej percepcyjnie historyjce obrazkowej. Sposόb konstrukcji narracyjnego pejzażu akcji świadczy o umiejętnościach językowych oddania fikcyjnego świata, opowiadanego przez dziecko. Można zatem uznać, że narracyjny pejzaż akcji determinuje wyczerpalność wypowiedzi narracyjnej.
1.4. Narracyjny pejzaż świadomości
Narracja obejmować może nie tylko prezentację zmian zaistnialych – zdaniem narratora – w rzeczywistości zewnętrznej, ale może też ukazywać obraz tych zmian w umysłach uczestnikόw wydarzeń. Stąd też uwzględnianie narracyjnego pejzażu świadomości. Pejzaż świadomości wyrażany jest przez akty świadomości ( opisy zdarzeń psychicznych, myśli, obawy, odczucia lęku, czy radości ) przypisywane przez dziecko bohaterom opowiadania. Językowym wyrażeniem tego pejzażu jest użycie słόw: myśleli, że…, czuł, że…, przypuszczała…itp.
2. Charakterystyczne cechy mowy potocznej dzieci
Dziecko w wieku przedszkolnym ma zasadniczo opanowane podstawy systemu składniowego, lecz niektόre zasady podporządkowań syntaktycznych są mu jeszcze nieznane i niezrozumiałe. Z nimi całkiem świadomie dziecko zetknie się dopiero w szkole. Zasady językowe dziecko przyswaja sobie za pomocą osłuchania się, od otoczenia w ktόrym przebywa, a z czasem zaczyna je lepiej rozumieć.
2.1. Odstępstwa w zakresie związku zgody
Niektόre dzieci mają trudności w skolerowaniu oboczności morfologicznych liczebnika z rzeczownikiem. W dłuższych wypowiedziach u niektόrych dzieci wystepują wykolejenia w zakresie rodzaju. W sporadycznych przypadkach zauważono niedostosowanie orzeczenia do podmiotu zbiorowego.
2.2. Brak zgody w użyciu czasu
Nawet sześciolatki mają trudności z poprawnym zastosawaniem czasu do określenia spostrzeganych sytuacji na obrazku. Do tego rodzaju odstępstw od normy dochodzi na skutek emocjonalnego zaangażowania się dziecka omawianą treścią i brakiem świadomości zasad poprawności językowej. Dziecko do 4 roku życia naśladuje poprawne formy mowy ludzi doroslych, a od 5. i 6. samo już rozumie niektόre zasady poprawności językowej.
2.3. Wypowiedzenia wykolejone jako typowa struktura mowy potocznej
Wypowiedzenie jest wyrazem albo zespołem wyrazόw gramatycznie zestrojonym i prozodycznie ograniczonym, ktόry w danej sytuacji życiowej stanowi najmniejszy, a już wystarczający środek poruzumiewania się, dający odbiorcy dostateczną ze stanowiska zamierzenia nadawcy informację o jakimś procesie w jego całości albo części. W tekscie mόwionym niebagatelne są elementy prozodyczne jako syntaktycznie znaczące, tj. iformacja, akcent i pauzy delimitacyjne. Wszelkie odchylenia od przeciętnej normy powodują „ wypowiedzenia wykolejone” , ktόre zdaniem Z. Klemensiewicza powstają wskutek zaburzeń w operacji zdaniotwόrczej. Zalicza się do nich wypowiedzenia niedokończone, anakoluty, a także wypowiedzenia, ktόre posiadają rόżne wstawki, wtręty, luźne przystawki i połączenia.
2.4. Wypowiedzenia niedokończone
Według K. Jałowiczor są to wypowiedzenia nieświadomie przerwane przes dziecko z powodu przewagi emocji nad myśleniem, braku środkόw językowych dla wyrażenia myśli, interwencji drugiego dziecka lub zmiany konsytuacji itp. Nie są to jednak wypowiedzenia eliptyczne, w ktόrych można uzupełnić brakujące wyrazy, ponieważ nie można mieszać tego, co ma do powiedzenia nadawca z tym co można powiedzieć w danej sytuacji. Nie są to rόwnież wypowiedzenia celowo przerwane ze względόw eufemistycznych, bo tych kryteriόw jeszcze dzieci nie znają. Silne pobudzenie emocjonalne wzmaga aktywność werbalną bez świadomego nastawienia na pracę zdaniotwόrczą, co doprowadza do pustki myślowej, bezradności werbalnej i przerwania wypowiedzi. Tylko w nielicznych przypadkach po chwili namysłu dziecko wraca do niedokończonej wypowiedzi w celu jej ukończenia. 2.5. Wykolejenia anakoluktyczne
Wypowiedzenia anakoluktyczne sprowadzane są najczęściej właściwą dla języka potocznego dążnością do skrόtu. Są dość liczne w mowie dzieci. Na skutek braku jakiegoś ważnego składnika czy zdania składowego lub niewłaściwie ustawionej kolejności zdań, sens wypowiedzenia jest w znacznym stopniu zaburzony.W mowie dzieci można wyodrębnić kilka grup wypowiedzeń z wykolejeniami, ktόre w pewnym stopniu zacierają sens wypowiedzenia.
2.5.1. Wypowiedzenia bez podstawy zespolenia
Dziecko nie łączy zdania na mocy przyczynowo – skutkowej. Zdanie nie łączy się ani wspόłrzędnie, ani podrzędnie – brak zespolenia myślowego z wypowiedzeniem. Dziecko pomija istotne fakty przyczynowo – skutkowe, od ktόrych zależy sens wypowiedzenia. Luki w pamięci są bezpośrednią przyczyną bezładu myślowego w wypowiedzeniach.
2.5.2. Brak niektόrych składnikόw w wypowiedzeniu
Brak niektόrych składnikόw w wypowiedzeniu czyni wypowiedź niejasną i niezrozumiałą. Dziecko opuszcza orzeczenia i dopełnienia.
2.5.3. Nieprawidłowe użycie spόjnikόw i zaimkόw względnych
Największą ekspansywność w mowie dzieci wskazuje spόjnik i, ktόry u dzieci słabiej językowo rozwiniętych może pełnić funkcję nie ściśle łączącą, lecz uniwersalną, ogόlnie nawiązującą. Czasem spόjnikiem i dzieci łączą nie tylko związki wspόłrzędne, ale i podrzędne. W umyśle dziecka to słόwko odpowiada zapewne w penym sensie jakiemuś związkowi dynamicznemu, ktόry można by wyrazić słowami: „to idzie razem”. To powiązanie może zapewne mieć rόżne znaczenie, między innymi znaczenie przyczynowe, chodzi jednak o to, czy dziecko uświadamia sobie te rόżne znaczenia, czy potrafiłoby je wyrazić i wreszcie, czy udaje mu się za pomocą takiego zestawienia obocznego umożliwić słuchaczowi zrozumienie tego, o co chodzi. Połączenia „ i potem” i „ a tam” także są charakterystyczne w mowie dziecięcej. Połączenia te nie oznaczają ani związku czasowego, ani przyczynowego, ani logicznego, tj. związku, ktόrym sprawozdawca posługiwałby się do powiązania swoich zdań w celu uzyskania jasnej dedukcji albo dowodu. Wyrażenia te oznaczają poprostu najzupełniej osobisty związek między pojęciami, ktόre wyłaniają się w umyśle sprawozdawcy.
3. Osobliwości systemu morfologicznego
3.1. Zakłόcenia zgody składniowej
Jednym z istotnych wyznacznikόw morfologicznej kategorii rodzaju jest kongruencja składniowa. Zarόwno podrzędne człony grupy nominalnej, jak i formy werbalne dostosowują się do rzeczownika pod względem rodzaju. Sygnalizowanie w liczbie mnogiej opozycji gramatycznej: męskoosobowość vs. niemęskoosobowość jako niezbędnego środka zgody składniowej w polszczyźnie wileńskiej jest ograniczone. Zneutralizowane pod względem rodzaju nieosobowe formy określeń ( zaimkόw, przymiotnikόw i liczebnikόw) w liczbie mnogiej występują w odmianie wileńskiej przy wszystkich rzeczownikach, niezaleznie od ich formy morfologicznej. Takie zakłόcenia charakterystyczne byly dla peryferyjnego dialektu pόłnocnokresowego od początkόw jego rozwoju, a przyczyn upowszechnienia się w nim jedynie formy męskoosobowej czasownika na – li należy niewątpliwie upatrywać w formalnym wzorcu białoruskim, a następnie i rosyjskim, ktόre nie znają opozycji rodzajowej w liczbie mnogiej. W polszczyźnie kresowej dominację zdobył następujący model składniowy: niemęskoosobowa forma przydawki – dowolny pod względem rodzaju rzeczownik – męskoosobowa postać czasownika.
3.2.Wahania w kategorii rodzaju
Morfologiczna kategoria liczby, podobnie jak i kategoria rodzaju, pełni funkcję wewnątrztekstową. Kongruencja składnikόw wypowiedzenia w zakresie liczby jest w polszczyźnie wileńskiej jednak konsekwentnie przestrzegana, dostrzegamy tu jedynie wahania w wyrazach determinujących składniowo tę kategorię – w samych rzeczownikach. Pluralia tantum – rzeczowniki zwykle policzalne, ale posiadające jedynie formy liczby mnogiej, w ktόrych kategoria liczby realizuje się wylącznie w funkcji gramatycznej. W polszczyźnie kresowej często rzeczowniki są przemieszczane z grupy pluralia tantum do singularia tantum.
3.3. Zmiany uwarunkowane dawnymi procesami fonetycznymi
Do najbardziej charakterystycznych cech wokalizmu pόłnocnokresowego możemy z pewnością zaliczyć wymowę akającą samogłoski przedniej e (a w wyglosie – ę) w pozycji nieakcentowanej oraz podwyższanie artykulacji e do i/y w określonych warukach fonetycznych, a mianowicie po spόłgłosce miękkiej.
3.4. Ślady akania w Acc sg fem
W bierniku liczby pojedynczej rzeczownikόw samogłoskowych na –a obserwujemy przejście końcόwki – ę w –a. Zjawisko to ma swoje źrόdło w procesie akania: zdenalizowane ę w pozycji wygłosowej przeszło w a. Obecnie jednak ta cecha nabrała charakteru formalnogramatycznego, jest odbierana jako synkretyzm Acc i Nom, tak charakterystyczny dla innych typόw deklinacyjnych rzeczownikόw. Synkretyzm ten rozciąga się rόwnież na kongruentne z tymi rzeczownikami określniki przymiotnikowe i zaimkowe.
3.5. Zwężenia e do i/y w Nom/Acc pl
Zmiany morfologiczne polegające na przejściu końcόwki – e w i/y występujące w mianowniku liczby mnogiej mają rόwnież podłoże fonetyczne. Zwężenie e zachodzi w określonych warunkach fonetycznych, a mianowicie w pozycji pom spόłgłoskach miękkich m, r, stwardniałych c, ż, dz, l oraz niesylabicznych j, ktόre w paradygmatyce ma właściwości spόłgłoski miękkiej.
3.6. Zwężenie wygłosowego –e do i/y w 3.os sg praes.
W formach werbalnych 3.os. sg czasu teraźniejszego zamiast końcόwki –e pojawia się po spόłgłoskach dz, ż oraz j wykładnik morfologiczny –i/y. Punktem wyjścia tego zjawiska jest poziom fonetyczny. Podwyższenie artykulacji nie jest realizowane konsekwentnie. Jest to niewątpliwie cecha uwarunkowana indywidualnym przyzwyczajeniem artykulacyjnym. Toteż pojawia się ona w pewnych idiolektach przypadkowo wskutek utraty kontroli nad wymową.
3.7. Dopełniacz liczby pojedynczej rzeczownikόw nieżywotnych
Dopełniacz lp. rzeczownikόw męskich nieżywotnych ma w języku ogόlnopolskim dwie konkurujące ze sobą końcόwki, ktόrych repartycja nie do końca została określona. Chwiejność w dystrybucji końcόwek dopełniacza wynika z krzyżowania się kilku na raz sprzecznych kryteriόw. Niektόre z rzeczownikόw do dziś mają formy oboczne, np. tapczana – tapczanu, inne występują wyłącznie z –a lub z –u. O tym, czy dany leksem ma czasownikowy przybiera końcόwkę –u czy –a, decyduje często zwyczaj językowy. Z tego względu przypadek ten określany jest jako jeden z najbardziej skomplikowanych w systemie deklinacyjnym i wywolującym wiele problemόw poprawnościowych. Znaczne rόżnice ( w stosunku do normy ogόlnopolskiej) w doborze obu końcόwek charakteryzują zarόwno polszczyznę potoczną, jak i gwary ludowe na terenie Polski oraz na kresach.
3.8. Dopełniacz liczby mnogiej rzeczownikόw męskich
Problemy poprawnościowe wywołują tu formy dopełniacza lm. rzeczownikόw miękkotematowych, podobnie jak i w polszczyźnie ogόlnej, gdzie występują wahania w doborze końcόwek –i/-y, -όw.
3.9. Mianownik liczby mnogiej
Problem doboru końcόwek mianownika liczby mnogiej jest niełatwy zarόwno ze względu na krzyżowanie się tu rόznych kryteriόw, jak i wielość końcόwek – wykładnikόw tego przypadka. Niemało jest rόwnież wyjątkόw i nieregularności oraz form obocznych, fukcjonujących na zasadzie rόwnoprawnych wariantόw. Wszystko to powoduje, że mianownik lm. rzeczownikόw męskoosobowych należy do najbardziej skomplikowanych form w polskim systemie deklinacyjnym.
3.10. Nacechowanie pragmatyczne końcόwek Dat sg masc
Celownik liczby pojedynczej deklinacji męskiej jest obrazowym przykładem tego, jak z dwu rywalizujących historycznie za sobą wspόłfunkcyjnych wykładnikόw morfologicznych –u oraz –owi w języku polskim przewagę stopniowo zdobywa morfem o genetycznie wąskim zakresie użycia, ale o wyrazistszej postaci formalnej: -owi. Końcόwka –u zachowana została zaledwie w kilkunastu wyrazach o dużej frekwencji tekstowej: Bogu, panu itd. Produktywność modelu fleksyjnego z –owi w polszczyźnie ogόlnej powoduje, że wspόłcześnie morfem –u jest wypierany nawet z tych wyjątkόw utrwalonych przez tradycję.
3.11. Synkretyzm 3.os. sg oraz pl praes. czasownika być
Jedną z innowacji słowiańskich było uproszczenie paradygmatu czasownika być w czasie teraźniejszym. W języku rosyjskim czasownik ten ma defektywny paradygmat czasu teraźniejszego, składa się na niego jedna forma 3.os. sg ecmь, ktόra występuje tylko w roli samodzielnego leksemu. W funkcji słowa posiłkowego formy być w czasie teraźniejszym zanikły całkowicie. W przypadku orzeczenia imiennego, w ktόrym polszczyznę na Litwie cechuje zerowa postać łącznika, na zaimku osobowym spoczywa nie tylko ciężar fleksji, ale rόwnież semantyki, jest on bowiem jedynym wyznacznikiem referencji w zdaniu.
4. Wady mowy
W polskiej literaturze wady mowy przyporządkowane są do terminu dyslalia. Dyslalia – to rόżnego rodzaju zaburzenia artykulacyjne oraz wady artykylacyjne spowodowane najrozmaitszymi czynnikami. Dyslalia polega na niemożności prawidłowego wymawiania jednego, kilku, kilkunastu, a nawet wszystkich dźwiękόw (bełkot). Dotyczy więc zaburzeń dźwiękowej strony języka objawiających się zniekształceniem głosek (ich deformacją), zastępowaniem (substytucją), bądź opuszczeniem (elizją), w wyniku czego brzmienie odbiega od ogόlnie przyjętej normy wymawianiowej.
4.1. Rotacyzm
Rotacyzm to zaburzenie artykulacji polegające na nieprawidłowej realizacji głoski r. Głoska ta może być przez dziecko deformowana (rotacyzm właściwy), zamieniana na inna głoskę (pararotacyzm) lub opuszczana (magirotacyzm). Ponieważ jest to jedna z ostatnich głosek pojawiających się w toku rozwoju mowy dziecka, cechuje ją największa liczba zniekształceń.
4.2. Sygmatyzm
To nieprawidłowa realizacja głosek dentalizowanych wszystkich trzech szeregόw: I – ciszącego, tj. ś, ź, ć, dź;II – syczącego tj. s, z, c, dz;III – szumiącego tj. sz, ż, cz, dżOkreślenie dentalizowane oznacza, że głoski te są realizowane ze znacznym zbliżeniem gόrnych i dolnych zębόw.
Rozdział IICzęść materiałowa
1. Narracja
1.1. Spόjność narracji
Tamta krόlewna chciała, żeby ona umarła. Ona umarła, a potem wstała, bo krόl jej pocałował. ( Kotryna 6) Tutaj jest przedstawiony przykład ubogiej spόjności narracji.
1.2. Jakość pola narracji
„Tom i Dzieli”, „Nu pagadzi”…jeszcze „Kogucik”…jeszcze hmmm…u mnie u dziedka dwie kasety jest. „Tom i Dzieli” stara kaseta tam, ktόra… mama mnie tam kupowała dwie kasety, jeszcze kupowała tam… „Nu pagadzi” , jeszcze „ Maska” taki straszny film, w przeszłym roku z moim bratem paczali jak był stary telewizor i tam… (Patryk 5)
1.3. Narracyjny pejzaż akcji
Tam byli pieski dwa,dużo ich było. Mama i tata byli, a potem jedna pani taka byla, wzięła ich, a potem tamty chłopiec z dziewczyną szukali ich szukali, znaleźli. (Kotryna6)
1.4. Narracyjny pejzaż świadomości
Potem tam dziadek moja łόżka remontował. Potem ja mόwia: „Edwardzik,dawaj ja zastanowia motocyk, gdzie tak wo…”, a Edwardzik mόwi: „Ty mnie…jak tam…ty mnie misja zepsujisz”. (Patryk 5)
Potem ona posła i znalazła domek wot taki, a tam było siedem krasnoludkόw. Ona zasła, a potem krasnoludki psysli i ona obudziła się i powiedziała: „ ooo…jak was duzo”. I potem oni z jo posli bawić się. ( Donata 6)
A krasnoludki przyszli i pomyśleli, że ona umarła. Zdajsia położyli jej do grobu jakiegościk tam. (Dominik 6)
2. Chrakterystyczne cechy mowy potocznej dzieci
2.1. Odstępstwa w zakresie związku zgody
( Ja) – jak św. Mikołaj wygląda?( Ewelina 5) – czerwony wszystko, a tutaj broda biała.
A tamty telewizor czarny zepsuł się i u dziadka zepsuł się. Kupili dwόch nowe…eee nowy u dziadka zepsuł się, teraz postawili od kuchni do mamy. ( Patryk 5)
Nie mam, tylko u babci jest kotek i pies. Pies zawse tam skaka, a kot zawse jej na ulica jej wypędzajo. ( Justyna 6)
2.2. Brak zgody w użyciu czasu
Tam były jeszcze siedem krasnoludkόw. ( Kotryna 6)
Tam jeden taka dziewczyna wlazła do jamy i ktoś jej tam chciał zjeści. ( Kotryna 6)
2.4. Wypowiedzenia niedokończone
Kłόl upat po schodach…potem kłόl objął myski i potem oni jedli…potem kot chciał myski złapać…a potem…a potem…nuuu… ( Edwin 6)
A potem psyleciał bardzi silny robat, on palisosił wsio, a potem oni polecieli na takim da… ( Edwin 6)
2.5. Wypowiedzenia anoluktyczne
Tam kot mysy łapi, nimoży nigdy myski złapać. Myska wsio jemy miesa…miesa. On jej chciał złapać, a rakieta poleciała, a tam w kosmas lecieli, a tam w kosmasie priselcy byli. ( Edwin 6)
On zebłał wsystkie kałty i tam potem tam on łobił może ceba było złobić taka coś tam jakaś seria jaka taka można złobić. ( Edwin 6)
A jeszcze on spał, a myszka mleczko chciała. On tak pobieg, a potem tak wziął, że jej tutaj postawił, ona znowu tam pobiegła, on tutaj postawił, ona znowu pobiegła, potem po cichutku poszli. ( Ewelina 5 )
Tut u pieska taka fajna dziewczynka była i tam taki niedobry ten przyszedł taki. (Kotryna6)
Tam bardzo strasznie grać, tam jeszcze…tam…nasze kolegi tam jest…tam szczelają…tam jeszcze jest ludzi takie niedobre. Tam można mieniać jeżeli na trzy naciśnisz, tam podobna jak na zapalniczka. (Patryk 5 )
Tam ona spotkała krόla, potem nogi miała, potem i znowu tamta wredna pani taka napisała pani, dziewczyna wo ta – rusałka i potem napisała tatu, pokazała i potem tamta paniwot tak ona ukłόła. ( Kotryna 6 )
3. Osobliwości systemu morfologicznego
3.1. Zakłόcenia zgody składniowej
A u mnie taka choinka była i świeciła się lampkami kolorowymi, można nacisnąć na knopka i oni będą inaczej palić się. (Edwin 6)
( Patryk 5 ) – To mόj brat tak nazywa się starszy.( Ja ) – A ile brat ma lat?( Patryk 5 ) – czternaście( Ja ) – To już jest duży.( Patryk 5 ) – U jego byli urodziny.
( Ja ) – Czy masz w domu myszkę?( Donata 6 ) – Nieprawdziwej.
Byli jeszcze siedem krasnoludkόw. ( Kotryna 6 )
3.2.Wahania w kategorii rodzaju
( Ja ) – Co otrzymałaś w tym roku od św. Mikołaja?( Donata 6 ) – Wo taka wo perfuma, taka pomada biała.
3.4. Ślady akania w Acc sg fem
( Ja ) – Co robi św. Mikołaj?( Albert 5 ) – Przynosi prezenty.( Ja ) – Komu?( Albert 5 ) – Dzieciom.( Ja ) – A jakim dzieciom?( Albert 5 ) – Dobrym.( Ja ) – Co przynosi niegrzecznym dzieciom?( Albert 5 ) – Rόzga.
A ja mam taka książka i taki mulcik. ( Kotryna 6 )
Ja mam taka kaseta, gdzie gra się, gdzie samej trzeba grać. ( Kotryna 6 )
3.5. Zwężenia e do i/y w Nom/Acc pl
Jest bandyty, motocykli. Jeszcze tam jest w samochody gra. ( Patryk 5)
3.6. Zwężenie wygłosowego –e do i/y w 3.os sg praes.
( Ja ) – Kto to jest?( Edwin 6 ) – Żmija.( Ja ) – A gdzie ją można spotkać?( Edwin 6 ) – W lesie, ona moży ukąsić, będzi boleć.
( Edwin 6 ) – Mnie na urodziny kupią zwierzątka.( Ja ) – Jakiego chcesz?( Edwin 6 ) – Żόłwia.( Ja ) – Co żόłwie jedzą?( Edwin 6 ) – A ja nie wiem, potem książka dadzo, tam będzi napisana, co robi, co wolno z nim robić, co nie. Tam będzi napisana co piji.
( Ja ) – Komu św. Mikołaj przynosi prezenty?( Ewelina 5 ) – Dzieciam.( Ja ) – Jakim?( Ewelina 5 ) – Grzecznym. ( Ja ) – A dzieci, ktόre były niegrzeczne?( Ewelina 5 ) – Nidaji.
( Ja ) – Czy tą kreskόwkę oglądasz?( Donata 6 ) – Tak.( Ja ) – Może opowiesz mi o niej?( Donata 6 ) – Oni tam biegajo, łapio…kot myszki. Myszka ucieka, kot łapi i pies łapi.
A ichna mama gotuji jeść. Ja ten mulcik pcyła. Tam pies koleguji z tym kotam. (Justyna 6)
3.7. Dopełniacz liczby pojedynczej rzeczownikόw nieżywotnych
Edward mnie kiedy nikiedy daji mnie do banka jechać zabierać piniędzy. (Patryk 5)
3.8. Dopełniacz liczby mnogiej rzeczownikόw męskich
( Ja ) – Gdzie żmije mieszkają?( Justyna 6 ) – W dzunglach.( Ja ) – co robią żmije?( Justyna 6 ) – Jedzą ludziόw.
3.9. Mianownik liczby mnogiej
A potem jak zabiją, to potem już tam drugi człowiek, aj tam…pani jest, pany, więcej panόw jest. ( Patryk 5 )
3.10. Nacechowanie pragmatyczne końcόwek Dat sg masc
Edwardu, mojemu bratu, jeszcze tam…jeszcze Edwardu ubrania przyniόsł, dziadki perfumy.
3.11. Synkretyzm 3.os. sg oraz pl praes. czasownika być
Teraz kupili nowy komputer, tam kamery jest, jeszcze kałonki jest, fajne gry, a w internecie tam jest fajne gra. ( Patryk 5 )
Tam jeszcze samochody jest, tam jeszcze pawarot pali się, fary wyłanczać, do przodu patrzeć tam, maszyny wybierać, kolor. ( Patryk 5 )
Jest takie żmije,ktόre nie kąsają, a jest takie żmije, ktόre kąsają, wtedy można umarć. (Bogdan 6 )
4. Wady mowy
4.1. Roratyzm
Hmm…nosi płezenty dla dzieci, a dzieci pod choinką, a dzieci zbiełają tam łόzne zabawki. ( Donata 6 )
A nas Mikołaj psysedł wiecołem tak jakoś. ( Justyna 6 )
4.2.Sygmatyzm
( Ja ) – Jak Mikołaj wygląda?( Donata 6 ) – Cały cełwony.( Ja ) – Co ma na głowie?( Donata 6 ) – Capka cełwona.( Ja ) – Co jeszcze ma na sobie?( Donata 6 ) – Buty cełwone, kułtka cełwona troski biała.
( Ja ) – Ile masz lat?( Justyna 6 ) – sesc.
Tam jest lampa, jeśli jej tego pociernis, wyleci ten…hmm…dzyn…on spełnia co powiesz. ( Bogdan 6)
Zakończenie
Podsumowanie
Dokonałam analizy opowiadań dzieci z polskigo przedszkola w Wilnie. W wyniku badań dostrzegłam, że narracja dziecięca jest bardzo niedokładna. Zdarzały się zdania izolowane, niepowiązane w fabułę,dzieci opowiadały poszczegόlne, oderwane od siebie fragmenty. Zdania są proste gramatycznie, często niedokończone. Dzieci chętnie się posługują spόjnikiem „i” oraz zaimkiem deiktycznym „tam”. Spotykają się też powtόrzenia wyrazowe. Często musiałam się domyślać, co dziecko chciało przekazać w swoim opowiadaniu.
Bardzo zauważalne są odchylenia od normy ogόlnopolskiej, chakterystyczne dla kresόw. Duży wpływ na język dzieci wywiera język rosyjski, używają one dużo rusycyzmόw, tworzą neologizmy, hybrydy.Wymowa niektόrych liter też stwarza dzieciom wiele kłopotόw. Tylko troje dzieci mowiło wyraźnie.Biblografia
1. Umiejętności językowe dziecka kończącego edukację wczesnoszkolną, Katarzyna Borawska, Białystok 2004.2. Nowy słownik poprawnej polszczyzny PWN, pod red. Andrzeja Markowskiego, Warszawa 2003.3. Regionalne cechy systemu gramatycznego wspόłczesnej polszczyzny kulturalnej na Wileńszczyźnie, Irena Masojć, Warszawa 2001.4. Językowy obraz świata dzieci i młodzieży, pod red. Jana Ożdżyńkiego, Krakόw 1995.5. Mowa i myślenie u dziecka, Jean Piaget, Warszawa 1992.6. Czynności tworzenia i rozumienia wypowiedzi, pod red. Jόzefa Porayskiego – Pomsty, Warszawa 2002.